które zło było mniejsze

Stefan Waydenfeld, Droga lodowa. Od zesłania do wolności – odyseja Polaków.

Otwock pod Warszawą. To tu wojna zastała rodzinę Waydenfeldów. 1 września 1939 roku ich świat runął. Władysław Waydenfeld, dotąd szanowany lekarz, zasilił szeregi polskiej armii, aby stawić czoło hitlerowcom. Czesława Waydenfeld, dotąd laborantka, na rozwój wydarzeń czekała w domu. Stefan Waydenfeld wyruszył na wschodnie ziemie Polski, aby tam odnaleźć ojca, wstąpić do armii i walczyć w obronie swojej ojczyzny. A przecież Stefan miał tylko czternaście lat!

Pińsk na Polesiu. To tu połączyła się prawie cała rodzina Waydenfeldów. Spotkali się wszyscy, oprócz starszego brata Stefana, którego wojna zaskoczyła poza granicami Polski. To tu zaczęła się ich tułaczka, którą poznajemy z relacji Stefana. I może dlatego, że narratorem jest ten nastoletni chłopiec, tę straszną gehennę zmiękcza jego młodzieńcze podejście do świata. Mimo trudnych momentów i niewyobrażalnie ciężkich sytuacji czytelnik nie czuje się przytłoczony doświadczeniami polskich zesłańców. A doświadczenia były i bolesne, i niebezpieczne, i drastyczne, i zawiłe. Jednym słowem katorżnicze. Bo innym słowem nie można określić tego, że ci ludzie zostali zmuszeni do opuszczenia swojego domu, zapakowani do wagonów towarowych i bez żadnych, choćby najmniejszych wyjaśnień wywiezieni w głąb obcego państwa. Warunki w podróży pozostawiały wiele do życzenia. Głód, brud, choroby … Nie wszyscy dojechali do celu. A ci co dojechali byli zmuszani do ciężkiej pracy ponad siły, za którą otrzymywali głodowe wynagrodzenie, które ledwie starczało na głodowe racje żywnościowe. I tak, przywitani przez nowych gospodarzy hasłem: tu będziecie teraz żyć zagospodarowali się w barakach…

Sybir. Autor bardzo ciekawie opowiada o tym, jak wyglądało ich życie na zesłaniu. Po pierwszym szoku rodzina Waydenfeldów zaczęła funkcjonować w nowej rzeczywistości. Lekarz, laborantka i czternastoletni chłopiec zostali pognani do pracy przy wyrębie lasu. Dla mnie to niepojęte. Ale jak się okazało, praca w lesie to nic w porównaniu z konserwacją lodowej drogi, którą można było przeprowadzać wyłącznie nocą. To nic, że temperatura sięgała wtedy nawet -40 stopni. Właśnie to wspomnienie pozostawiło w Stefanie największe emocje. Nic gorszego już nie mogło go spotkać … ale do pracy trzeba było iść. W przeciwnym wypadku sąd, wyrok i wywózka do łagru. A z gułagu mało kto wychodził.

Amnestia. Słowo, które zostało podawane z ust do ust. Słowo, na które czekali tak długo. Słowo, które dało nadzieję. Mogli opuścić miejsce swojej zsyłki. Mogli jechać do dowolnego radzieckiego miasta. Wraz z uzyskaniem wolności skończyły się jedne problemy, a zaczęły się kolejne. Dokąd jechać? Jak wrócić do kraju? Czy tam w ogóle można wrócić? Jak się wydostać z tego miejsca? Przywieziono ich pociągiem, a teraz zostali pozostawienie sami sobie. Jak zbudować tratwę? Skąd wziąć kartki na chleb?

Kwasza, Kotłas, Gorki, Saratow, Astrachań, Saratow, Aktiubińsk, Kyzył Orda, Turkiestan, Szarapchana, Czymkent, Taszkent, Samarkanda, Czirakczi, Krasnowodsk. To były ich przystanki w pogodni za generałem Andersem. Jedynie w nim cała nadzieja. Jedynie z nim uda im się wyjść z tego przeklętego kraju.

A później Pahlawi, Teheran,  Bagdad, Habbanija, Port Said i w końcu Europa Zachodnia. Ostatnim przystankiem Stefana Waydenfelda pozostała Wielka Brytania.

Niesamowita książka o niebywale bogatym bagażu doświadczeń jednej rodziny. Dzieciństwo i wczesna młodość autora książki były niezwykle barwne i szczęśliwe. Pochodził z dobrego domu, w którym życie toczyło się na odpowiednio wysokim poziomie. Później musiał przystosować się do skrajnie odmiennych warunków życia. Jego rodzice, bogatsi o doświadczenia rewolucji bolszewickiej, inaczej przyjmowali zsyłkę. Biorąc pod uwagę fakt, że Stefan pochodził z rodziny zasymilowanych polskich Żydów, uzasadnionym jest stawiane przez niego pytanie, które zło było mniejsze. Czy zsyłka w głąb ZSRR czy groźba getta i Holocaustu na terenie okupowanej przez hitlerowców Polski?

Muszę przyznać, że Stefan Waydenfeld ma bardzo lekkie pióro. Książkę czyta się z ogromnym zainteresowaniem i ciężko się od niej oderwać. Tak jak pisałam na początku, dzięki temu, że historię poznajemy z perspektywy młodzieńca została ona siłą rzeczy zmiękczona. Poczucie humoru autora i jego trafne spostrzeżenia uczyniły tę książkę wyjątkową. Stała się świetnym świadectwem o tym, jak życie tylu Polaków zostało zmienione jednym rozkazem. Rozkazem NKWD.