I nie doszłoby do tego, gdyby nie działalność OUN-UPA.

Marek A. Koprowski, Akcja „Wisła”, Krwawa wojna z OUN-UPA

Publikacja Marka Koprowskiego skupia się wokół operacji wojskowej, która przeszła do historii jako Akcja Wisła. Koprowski nie tylko szuka odpowiedzi na pytanie czy Akcja Wisła była potrzebna czy też można było jej uniknąć, ale przede wszystkim wyjaśnia czytelnikowi, jakie wydarzenia w południowo-wschodniej Polsce i jakie zachowania ukraińskich nacjonalistów były przyczyną całego zamieszania.

Książka dzieli się na trzy części. W części pierwszej, najobszerniejszej, autor oddaje głos Władysławowi Filarowi, żołnierzowi 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK oraz działaczowi na rzecz polsko-ukraińskiego pojednania. Część druga to relacje polskich uczestników, którzy zostali skierowani do walk z UPA na interesującym nas obszarze.  W końcu część trzecia to krótka charakterystyka wybranych przywódców UPA oraz działaczy OUN, takich jak osławiony Orest, Stiach czy Chrin.

Koprowski dość wyczerpująco przedstawia temat. Zwraca uwagę na kluczowe kwestie, które w efekcie doprowadziły do operacji Wisła.

OUN-UPA nie zgadzała się na traktat jałtański w zakresie granicy polsko-ukraińskiej. Tereny dzisiejszej południowo-wschodniej Polski uważała za ziemię ukraińską. Nie uznawała polskiego rządu na tym obszarze. Czekając na wybuch trzeciej wojny światowej agitowała wszystkich Ukraińców do przyłączenia się do niej, aby w końcu wspólnymi siłami odbudować wielką Ukrainę. O stosunku ukraińskich nacjonalistów do rządu polskiego wiele może powiedzieć zabójstwo gen. Karola Świerczewskiego, które stało się pretekstem dla Polaków do uruchomienia Akcji Wisła.

Koprowski podkreśla również, że akcja nie była wymierzona przeciwko ludności ukraińskiej, a miała na celu zniszczenie ukraińskiego nacjonalistycznego podziemia. Nie można było podjąć innej decyzji. Dlaczego UPA miała przewagę nad Polakami? Dlatego, że dzięki ukraińskim mieszkańcom miała stały dostęp do żywności, a dzięki informatorom była zawsze na bieżąco. Dlaczego przesiedlenie ludności cywilnej było nieuniknione? Dlatego, że ówczesnym władzom Polski przyświecał jeden cel – zaprowadzić porządek na terytorium swojego państwa. A zaprowadzić porządek to nie tylko rozbić sotnie UPA, które terroryzowały Polaków i tych Ukraińców, którzy nie chcieli ich wspomagać, ale także rozbić cywilną siatkę Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, która nawoływała między innymi do nieuznawania postanowień traktatu jałtańskiego i zmuszała do zasilania swoich szeregów.

Należy również pamiętać, że Ukraińców, Łemków czy Bojków nie mordowano, a przesiedlano na tzw. Ziemie Odzyskane. I nie doszłoby do tego, gdyby nie działalność OUN-UPA. Najtrafniej ukazują to słowa gen. Władysława Korczyca, które warto przytoczyć za autorem:

Musimy sobie jasno zdać sprawę z różnicy pomiędzy bandytami a wysiedlaną ludnością. Wysiedlani to pełnoprawni obywatele polscy, którzy ze względu na konieczność zwalczania bandytyzmu zostaną przeniesieni na inne miejsce (na Ziemie Zachodnie). Dlatego też, jeśli do bandytów musimy odnosić się z całą surowością i bezwzględnością, aż do ich całkowitego wytępienia, to do przesiedlanej ludności musimy odnosić się tak, jak do normalnych obywateli. Przesiedleńcy mają prawo zabrać ze sobą cały swój majątek, łącznie z żywym i martwym inwentarzem. Nie wolno dopuszczać do żadnych ataków gwałtu w stosunku do ludności, na odwrót, należy ochraniać  ludność przed grabieżą i niszczeniem dobytku. Każdy wypadek gwałtu, rabunku itp. będzie jak najsurowiej karany. Musimy pamiętać, że złe traktowanie ludności jest tylko wodą na młyn bandytów, którzy przedstawiali wojsko jako wrogów i namawiali do okazywania nam oporu. Dlatego trzeba właściwie zachowywać się w stosunku do ludności, wyjaśnić charakter akcji, by w ten sposób osiągnąć szybsze i sprawniejsze [jej] przeprowadzenie.

Według mnie warto przeczytać tę książkę dla uporządkowania sobie posiadanej wiedzy w danym temacie i nie mylenia  chociażby akcji wysiedleńczej Ukraińców na sowiecką Ukrainę w latach 1944-1946 z Akcją Wisła, która rozpoczęła się z dniem 28 kwietnia 1947 i trwała do końca lata tegoż roku.