szkodził każdy donos

Joanna Siedlecka, Biografie odtajnione. Z archiwów literackich bezpieki.

To nie jest książka glamour – lekka, łatwa i przyjemna. Takim zdaniem zaczyna się lektura. I jest to zdanie prawdziwe, ponieważ książka do najłatwiejszych nie należy. Nie mam na myśli jedynie tematyki publikacji, bo ona faktycznie, choć trudna jest potrzebna. Uważam, że wciąż i wciąż należy obnażać działania bezpieki. To część naszej historii, którą dobrze jest znać. Jednak byłam zniesmaczona tym, że autorka bez żadnych oporów przytacza fakty z życia intymnego np. Jerzego Zawieyskiego. Rozumiem zamysł tej książki, której celem było wyciąganie na światło dzienne faktów z życia wybranych przedstawicieli elity literackiej naszego kraju. Rozumiem również to, że mogła stawiać pytania o to, jak Zawieyski był w stanie godzić swój katolicyzm z homoseksualizmem, ale publikowanie tego, co i z kim robił w swojej sypialni uważam za przesadę.

W pewnym momencie zadałam sobie pytanie jaki cel ma ta publikacja? Odtajniać stopień inwigilacji przez SB polskich literatów? Mówić głośno o tym, jakim represjom byli poddawani? Ujawnić kto na kogo donosił? Czy przekraczając granice intymności i prawa do prywatności kompromitować co niektórych?

Tak jak z wielką ciekawością poznawałam historię życiową i dramat Władysława Broniewskiego, kulisy błyskotliwej kariery Krystyny Siesickiej, której SB nadało kryptonim TW Krysta czy wzmianki na temat Jarosława Iwaszkiewicza, tak z dość sporym zażenowaniem czytałam rozdział poświęcony Jerzemu Zawieyskiemu.

Pomijając kwestię przekroczenia pewnych moralnych granic byłam w szoku, ileż trudu, wysiłku, pieniędzy i czasu poświęcała bezpieka na to, aby szpiegować wybranych przedstawicieli pióra. Ilu ludzi było zaangażowanych w to, aby prowadzić coraz to liczniej zakładane teczki literackiej elicie intelektualnej.

Książka doskonale pokazuje na jakie przywileje mogli liczyć donosiciele, czyli TW. Promowanie ich w odpowiednich kręgach pomagało w budowaniu kariery. Wynagrodzeniem za donosy był także przydział mieszkania, luksusowe prezenty czy paszport. W tamtych czasach były to trudności, których młode pokolenie Polaków dziś już nie zrozumie.

Mimo pewnego niesmaku muszę przyznać, że Siedlecka zwróciła uwagę na jeden istotny problem. Niektórzy TW po upadku PRL-u tłumaczyli, że co prawda donosili, ale w swoich raportach pisali tak mało istotne sprawy, że ich donosy nikomu nie szkodziły. Co niektórzy mówili, że ich donoszenie było awanturą z bezpieką. Tu zgodzę się z Siedlecką, że takie tłumaczenia są bezsensowne, ponieważ szkodził każdy donos. Nawet pozornie błahy fakt z życia osób inwigilowanych mógł posłużyć do skutecznej manipulacji i osiąganiu założonych celów.