A w tym wszystkim zwykli ludzie.

Piotr Tymiński, Wołyń. Bez litości

Problem Wołynia w czasach II Wojny Światowej i tuż po niej to tematyka, o której wciąż wiem zbyt mało. Dlatego tym bardziej ucieszyłam się z możliwości przeczytania powieści historycznej autorstwa Piotra Tymińskiego – Wołyń. Bez litości.

To nie jest powieść opisująca wyłącznie makabryczne sposoby mordowania Lachów przez ukraińskich rezunów. To nie jest powieść przedstawiająca bierność mieszkańców polskich wsi na Wołyniu. To nie jest powieść relacjonująca jedynie walki polskich oddziałów AK z ukraińskimi nacjonalistami, którzy postanowili wyciąć Polaków w pień. To jest powieść o złożoności problemu, któremu musieli stawić czoła Polacy.

Całą historię poznajemy z perspektywy młodego mężczyzny, Stanisława Morowskiego, który cudem ocalał z napadu Ukraińców na jego wieś. Wcześniej torturowany stał się świadkiem bestialstwa banderowców, którzy zamordowali jego rodzinę. Gdy udało mu się zbiec, gdy powoli doszedł do siebie, gdy próbował zrozumieć co tak naprawdę się stało zrodziła się w nim wola walki. Przecież nie może być tak, że Ukraińcy napadają na ich bliskich i znajomych i w tak barbarzyński sposób pozbawiają ich życia. Stanisław wstąpił w szeregi AK i wraz ze swoim oddziałem podjął walkę.

Szczegółowe opisy z życia oddziału partyzanckiego świadczą o obszernej wiedzy autora, który z olbrzymią dokładnością odtworzył i potyczki, które bezustannie toczył oddział Staszka, i uzbrojenie, jakim dysponowali AK-owcy, i obóz, który stał się ich domem na czas partyzantki, i pomoc niesioną polskiej samoobronie, i rygor wojskowy, którym odznaczały się oddziały AK.

Ale Polacy na Wołyniu walczyli nie tylko z ukraińskimi nacjonalistami, jakimi byli banderowcy czy bulbowcy. Nie zapominajmy, że trwała wojna i okupantem byli Niemcy, którym na rękę były działania ukraińskich rezunów. Były także oddziały sowieckiej partyzantki, które próbowały niekiedy połączyć swoje siły z polskimi oddziałami, aby wspólnie zwalczać wroga, jakim i dla Polski i dla Sowietów były hitlerowskie Niemcy. Ale czy Sowietom można ufać? Czy faktycznie można traktować ich jak prawdziwych sojuszników? Staszek miał wyrobioną swoją opinię na podstawie własnych przejść i obserwacji i nikt tej opinii nie był w stanie zmienić.

A w tym wszystkim zwykli ludzie. Ludzie, którzy ponosili śmierć nie z powodu nacierających wojsk, a z ręki najbliższych sąsiadów. Ludzie, którzy umierali nie od kuli wystrzelonej przez żołnierza wrogiej armii, a byli paleni żywcem, przepiłowywani, nadziewani na płoty, ćwiartowani, przebijani widłami, przybijani kołkami do ziemi przez najbliższych sąsiadów. Paradoksalnie Polacy szukali pomocy u Niemców, aby ochronili ich przed żądnymi rozlewu krwi Ukraińcami. Ba! Woleli nawet wyjeżdżać na roboty do III Rzeszy, aby nie paść ofiarą Ukraińców.

Akcja powieści jest bardzo dynamiczna. Tu nie ma czasu na drobiazgowe roztrząsanie problemu. Tu trwa nieustanna walka. Walka o życie drugiego człowieka, walka o własne życie, walka o każdą polską wieś, walka o każdy dom, walka o broń. Aby ocalić jak najwięcej ludzi, aby zaoszczędzić im niewymownych cierpień, które niosą ze sobą zastępy rezunów. Autor z taką skrupulatnością opisuje zmagania oddziału Staszka, że nie sposób oddać się lekturze bez emocji. Tak bardzo chciałam, aby z każdej potyczki wyszli cało. Tak bardzo chciałam, aby udało im się uratować bezbronnych Polaków. Tak bardzo chciałam, aby nie dali się zwieść dwulicowym sojusznikom.

Powieść niesie też ze sobą iskierkę nadziei, że nie wszyscy zatracili swoje człowieczeństwo. Mam na myśli tych Ukraińców, którzy dalecy byli od polityki banderowców i którzy z narażeniem własnego życia nieśli pomoc mordowanym sąsiadom – Polakom. Nadzieją jest też postawa Staszka, który nie załamał się po tragicznych wydarzeniach, którymi doświadczył go znajomy przecież Ukrainiec z sąsiedniej wsi. Staszek nie pozostał bierny, lecz postanowił poświęcić się dla ratowania innych.

Wołyń. Bez litości to pouczająca powieść, którą warto przeczytać i spojrzeć na problem Wołynia nieco szerzej.

Za możliwość przeczytania książki dziękuję Autorowi.