Tu mistyka przeplata się z przyziemnością.

Antoni Ferdynand Ossendowski, Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów

Przyznam szczerze, że to pierwsza powieść autorstwa Antoniego Ferdynanda Ossendowskiego jaką miałam przyjemność przeczytać. Tegoż autora odkryłam dopiero teraz i dopiero teraz wiem, że mam co nadrabiać. Tak samo było w przypadku powieści Sergiusza Piaseckiego.

Wracając do Antoniego Ossendoweskiego. Publikacja Przez kraj ludzi, zwierząt i bogów to dziennik z długiej i bogatej w doświadczenia podróży autora. Mimo tego, że autor faktycznie był podróżnikiem i przyrodnikiem i na swoim koncie miał kilka ekspedycji naukowych ta podróż była inna, bo wymuszona. Właśnie tak! Antoni Ossendowski znalazł się na czarnej liście Czeki, bolszewickiej policji politycznej. Chcąc ratować swoje życie nie pozostało mu nic innego, jak zaryzykować i opuścić Rosję bolszewicką, aby przez Mongolię i Chiny przedostać się do świata zachodniego. A że podróż obfita była w przeróżne perypetie tym bardziej nadawała się na powieść.

Wcześniej jednak musiał się ukrywać. Najlepszą kryjówką okazała się Syberia. Początek powieści to wspomnienia samotnego, koczowniczego życia w trudnych syberyjskich warunkach. Aby tylko przetrwać zimę. Później już będzie można ruszyć dalej. Nie brakuje również niezwykle malowniczych opisów przyrody, do której autor odnosił się z wielkim szacunkiem.

Po zimie Ossendowski przedostał się na tereny Mongolii. Po drodze połączył się z kilkoma Polakami, którym przyświecał identyczny cel. Ucieczka z Rosji i powrót do Ojczyzny. Od tej pory Ossendowski może zapomnieć o osamotnieniu i walce o życie w pojedynkę. Od teraz ma towarzyszy. Z jednymi po drodze mu tylko przez chwilę, z drugimi dzieli trudy i znoje nieustannie. Pojawiają się i biali oficerowie, i antykomuniści, i kontrrewolucjoniści. I Rosjanie, i rdzenni mieszkańcy terenów, które znalazły się na jego szlaku. Są i Chińczycy, i krwawy baron Ungern. Jest i admirał Kołczak ze swoimi zwolennikami. Są i mnisi, i Żywy Budda. To są także Polacy, którym przyszło żyć w tak odległych od Polski zakątkach.

Od momentu rozpoczęcia mongolskiego etapu swojej podróży wkraczamy w zupełnie inny świat. Jakże dla nas odmienny i egzotyczny. Zachwycające opisy mongolskiej przyrody. Interesujące wzmianki o codzienności zwykłych ludzi, prowadzących koczowniczy tryb życia. Tu mistyka przeplata się z przyziemnością. Tu w jurtach cały czas obecne są dusze przodków, a przepowiednie wypowiadane przez mnichów mają ogromną moc. Tu nie leczy lekarz, tylko szaman.

A jaki wyłania się obraz samego Ossendowskiego? Przede wszystkim dyplomata i erudyta. Nie raz w sporach przyjmował rolę arbitra. Wykazywał się też ogromnym szacunkiem dla obcej mu kultury, czym bez wątpienia potrafił zjednać sobie niejednego człowieka. To człowiek o szerokich horyzontach, bo i przyrodnik, i matematyk, i fizyk, i chemik, i poliglota. Był też człowiekiem zaangażowanym w politykę i gdy po Rosji zaczęła rozlewać się czerwona zaraza jaką był bolszewizm, Ossendowski stanął po drugiej stronie, po stronie białych. Antykomunistą został do końca swoich dni. Był też wnikliwym obserwatorem otaczającego go świata. Potrafił błyskawicznie odnaleźć się w najróżniejszych sytuacjach, a gdy trzeba było potrafił używać ostrego tonu i mocnych słów.

Rzadko kiedy zwracam na to uwagę w swoich recenzjach, ale tym razem po prostu muszę. Książka jest nie tylko wciągającą i nietuzinkową relacją o trudnej i dalekiej drodze, jaką przyszło przemierzyć autorowi. Trudnej także dlatego, że tak naprawdę w żadnym miejscu nie był do końca bezpieczny i ani na moment nie mógł stracić czujności. Barwny język sprawia, że chłonęłam stronę za stroną. Ale książka jest także bardzo ładnie wydana, a całości dopełniają niesamowite zdjęcia autorstwa innego podróżnika, Piotra Malczewskiego, który w 2000 roku przebył część szlaku Ossendowskiego.